Sinds mensenheugenis doen de zon en de maan dienst als een natuurlijke klok en kalender. Johannes Kepler beschreef 400 jaar geleden de banen van hemellichamen in een drietal eenvoudige wetten. Maar zijn de hemellichamen wel zo betrouwbaar? Kunnen we nog voorspellen aan welke kant van de zon de aarde zal staan over een miljoen jaar? Hendrik Beijeman toont de bezoeker hoe er met de ontdekking van de chaos-theorie een einde kwam aan de vermeende stabiliteit van het zonnestelsel.

Gastspreker Marcel-Jan Krijgsman volgt nauwgezet de talrijke ruimtemissies naar de maan, Mars en andere doelen in ons zonnestelsel. Dit jaar staan er weer bijzondere projecten gepland, van landingen op de Maan tot vluchten naar de grens van ons zonnestelsel. In deze presentatie een actueel overzicht.

Naast de bekende Apollo-landingen is onze maan uitgebreid onderzocht door talrijke onbemande missies. Satellieten in een baan om de maan hebben onze buur in kaart gebracht enkele onbemande landers hebben het oppervlak verkend. Er zijn zelfs via onbemande vluchten maanstenen teruggebracht naar de aarde. Alex Scholten geeft een overzicht.

On the Moon again’, een internationale manifestatie ter gelegenheid van het feit dat 50 jaar geleden de eerste mensen op de Maan rondliepen. Alex Scholten neemt de bezoeker mee naar de Maan. In een verrekijker of telescoop toont de maan duizenden krater en grote donkere vlakten. Onderzoek door satellieten, maanwagens en maanwandelingen hebben een beeld gegeven van een bijzondere wereld. Bij helder weer is ’s avonds de maan ‘live’ te bekijken in de telescoop van de sterrenwacht.

Bij heldere hemel zal vanaf circa 22 uur zichtbaar zijn hoe de maan gedeeltelijk in de schaduw van de aarde komt. Het maximum is om 23.31 uur. Tot ruim na middernacht kan vanaf de Volkssterrenwacht Bussloo dit hemelverschijnsel ‘live’ gevolgd worden.

Speciale Open Dag ter gelegenheid van het feit dat het op 21 juli precies 50 jaar geleden is dat Apollo 11-astronaut Neil Armstrong als eerste mens voet zette op de maan; een hoogtepunt in de geschiedenis van de mensheid. Vrijwilligers van de DRRA (Dutch Rocket Research Association) geven de gehele dag spectaculaire demonstraties van lanceringen van modelraketten. Voor de jeugd is het mogelijk om water-raketten te lanceren en proefjes te doen met zonlicht. In de zaal van de sterrenwacht is er een tentoonstelling met diverse herinneringen aan het Apollo-programma en een doorlopend programma met film- en fotobeelden. Bij helder weer kan met de speciale zonnetelescoop van de sterrenwacht naar de zon worden gekeken. Centraal in het programma staan drie korte presentaties:
11.30 uur : “Neil Armstrong in de voetsporen van Kuifje” door Alex Scholten
13.30 uur : “DRRA: zelf modelraketten maken en lanceren” door DRRA
15.00 uur : “Neil Armstrong in de voetsporen van Kuifje” door Alex Scholten

Bij helder weer is er op maandagmiddag 11 november een Mercurius-overgang zichtbaar.
Vanaf 13.35 uur zal de binnenplaneet Mercurius als een kleine stip langzaam over de zonneschijf bewegen.
Helaas staat de zon in november vrij laag aan de hemel. Op het moment dat Mercurius zich zo veel mogelijk op de zonneschijf bevindt (16.19 uur) staat de zon nog maar slechts 4 graden hoog boven de zuidwestelijke horizon. De overgang duurt tot 19.04 uur, maar dat is vanuit Nederland niet zichtbaar. Om 16.54 uur gaat de zon al onder.
Alex Scholten zal tijdens de overgang een korte presentatie geven over ‘planeetovergangen’.

Open sterrenhopen en bolhopen verschillen erg van elkaar. Hoe komt het dat er twee soorten sterrenhopen zijn? Hoe zijn ze ontstaan? Waarom bewegen ze in verschillende soorten banen? Waarom hebben de bolhopen veel minder zuurstof, koolstof enz. dan open sterhopen? Waarom zijn er ook losse sterren? Prof. Henny Lamers (Universiteit van Amsterdam) zal deze vragen behandelen en verklaren. Daarbij spelen misschien zelfs superzware sterren en zware zwarte gaten een rol. Maar er blijven genoeg raadsels over!

Reeds bijna twintig jaar wordt het zwaartekrachtveld van onze aarde zeer nauwkeurig gemeten door satellieten, die zijn uitgerust met extreem nauwkeurige meetinstrumenten. Voorbeelden van deze instrumenten zijn GPS-ontvangers, versnellingsmeters en ook lasers om de onderlinge afstand te meten tussen achter elkaar aan vliegende satellieten. De veranderingen die we meten aan het zwaartekrachtveld geven veel informatie over het afsmelten van poolkappen en de waterhuishouding van de wereld. Dit betreft belangrijke informatie voor een beter begrip van ons klimaat, maar bijv. ook voor de landbouw en drinkwatervoorziening voor miljarden mensen. Presentatie door prof. Pieter Visser van de TU Delft.

Eelko Gielis is al enige jaren actief als astrofotograaf. Hiervoor beschikt hij over een eigen sterrenwacht in Teuge. Zijn ervaringen, tips en trucs deelt hij met het publiek in deze presentatie, die daarmee ook heel geschikt is voor (beginnende) amateur-sterrenkundigen.

De Nederlandse astronoom Marc Klein Wolt wilde voor zijn onderzoek een radiotelescoop aan de achterkant van de maan hebben. Maar waarom en vooral: hoe krijg je die daar? China bood hem een unieke kans om zijn droom waar te maken, maar dat bleek een avontuur op zich…

Tijdens hun bewegingen langs de sterrenhemel kunnen hemellichamen soms elkaar bedekken. Een enkele keer spectaculair zoals bij een zonsverduistering, een andere keer een verschijnsel waarbij een telescoop nodig is om dit te kunnen waarnemen. Jaap van ’t Leven toont in deze presentatie, die ook geschikt is voor beginnende amateurs, welke bedekkingen er in de komende maanden zichtbaar zijn, zoals bedekkingen van Uranus en Mars door de Maan in september en december en de gedeeltelijke zonsverduistering van 25 oktober. Hij geeft diverse tips en trucs voor het waarnemen en fotograferen van deze hemelverschijnselen.

De aarde wordt omringd door het geomagnetisch veld. Maar ook Mars heeft vroeger een magneetveld gehad, en er zijn zelfs kometen die een magneetveld bezitten. Hoe ontstaat zo’n veld eigenlijk? En is het van belang voor het leven op aarde en mogelijk daarbuiten? Dit en meer zal Rosa de Boer, aardwetenschapper van de Universiteit Utrecht, bespreken tijdens het Weekend van de Wetenschap.

Wat te doen als zelfs een snelle vermindering van de broeikasgasuitstoot niet voldoende is om het klimaat leefbaar te houden? “Solar Radiation Management” (management van zonne-instraling) is een controversieel idee om de aarde kunstmatig af te koelen door een kleine fractie van het zonlicht tegen te houden – bijvoorbeeld door een parasol tussen zon en aarde, wolken witter te maken of de klimaateffecten van grote vulkaanuitbarstingen na te bootsen. Een soort pijnstiller voor het klimaatprobleem dus: het lost de onderliggende oorzaak (broeikasgasconcentratie) niet op, maar kan mogelijk wel de symptomen verzachten. Moeten we hier ver van afblijven? Of kan Solar Radiation Management ons laatste redmiddel worden? Claudia Wieners van het Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek Utrecht legt uit.

In de 18e eeuw maakte de Franse astronoom Charles Messier een lijst van ruim 100 nevelachtige objecten aan de sterrenhemel. Eind maart is de beste gelegenheid om gedurende een gehele nacht een zeer groot deel van deze objecten te kunnen waarnemen: gasnevels, sterrenhopen, sterrenstelsels en planetaire nevels. Jaap van ’t Leven legt uit wie Messier was en welke uitdaging deze ‘Messier-marathon’ is voor de actieve amateur. Bij helder weer kunnen een groot aantal nevels – eventueel met een eigen telescoop – worden waargenomen.

Ruim 100 jaar geleden berekende Albert Einstein dat de bewegingen en botsingen van grote massa’s een soort “golven in de ruimtetijd” zouden veroorzaken. Lang leek het onmogelijk om dit soort minieme bewegingen te kunnen registreren. Inmiddels vormt het waarnemen van zwaartekrachtsgolven een nieuwe informatiebron voor astronomen. Er zijn grootste plannen om een speciale telescoop voor zwaartekrachtgolven te realiseren in Zuid-Limburg. Het zal een enorme technische uitdaging zijn en het grootste wetenschappelijk instrument dat ooit in Nederland is gebouwd. Frank Vermeulen legt uit hoe dit project tot stand komt en wat de betekenis zal zijn van deze Einsteintelescoop.

Hoe kan de Aarde opwarmen terwijl sommige winters ijzig koud zijn? Krijgen we in Nederland meer stormen, maar ook hittegolven? Rob Groenland van het KNMI is één van de wetenschappers die al jarenlang onderzoek doet naar het klimaat. In deze presentatie bespreekt hij de feiten in een spoedcursus ‘weer en klimaat’.

Astronomen denken dat het heelal 13,8 miljard jaar geleden ontstond uit een oneindig kleine ‘punt’.  Frank Vermeulen legt uit hoe men tot deze conclusie is gekomen en hoe in de afgelopen 100 jaar theorie en waarnemingen gebruikt worden om dit model te ondersteunen. En hoe recente waarnemingen dit model op de proef blijft stellen.

Natuurfotograaf Ivar Kooren heeft zich binnen de amateur-sterrenkunde toegelegd op het
fotograferen van de Zon. Met speciale filters maakt hij schitterende opnamen van de activiteit
van de Zon met zonnevlekken, protuberansen en filamenten. Hierdoor is er iedere keer weer
wat nieuws op de Zon vast te leggen. Hij legt uit welke apparatuur voor dit soort foto’s gebruikt
kan worden en geeft tips en trucs voor diegenen die zich ook zelf met zonnefotografie willen
gaan bezighouden.

Speciale openstelling met korte presentaties over de actuele sterrenhemel en het thema ‘Lichthinder’. Bij helder weer gelegenheid om te kijken naar de sterrenhemel door de telescopen.

Maansverduistering.
Tijdens deze “Nacht van de Nacht” kunnen wij ook een gedeeltelijke maansverduistering zien. Het eerste contact met de bijschaduw om 20.01 uur is nauwelijks waarneembaar, maar zodra de maan om 21.35 uur de kernschaduw van de aarde raakt wordt de onderkant van de maan duidelijk donkerder. De maximale verduistering (helaas slechts 12%) is om 22.15 uur. De maan verlaat de kernschaduw weer rond 22.53 uur.